Mục lục
Người lái đò sông Đà là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân. Bằng tài năng, ngòi bút uyên thâm cùng kiến thức tổng hợp phong phú, ông đã rất thành công khi xây dựng được nhân vật người lái đò hùng dũng, hiên ngang và hình ảnh con sông Đà với hai tính cách trái ngược nhưng rất đỗi đẹp đẽ. Tùy bút” Người lái đò sông Đà” luôn sống mãi trong lòng người đọc và trường tồn theo thời gian.
Sơ đồ tư duy người lái đò Sông Đà sẽ giúp các bạn hệ thống kiến thức trọng tâm của tác phẩm như: tác giả, tác phẩm, phân tích người lái đò sông Đà, phân tích vẻ đẹp hung bạo của sông Đà, phân tích hình tượng sông Đà. Qua đó giúp các em học sinh lớp 12 nhanh chóng nắm vững, hệ thống, tóm tắt kiến thức tác phẩm dễ dàng hơn, để nhớ kiến thức lâu hơn.
Tìm hiểu chung cho sơ đồ tư duy bài “Người lái đò sông Đà”
Để nắm chắc và đi vào những ý chính sát nội dung của bài, trước tiên ta cùng tìm hiểu khái quát về tác giả, tác phẩm để có một cái nhìn bao quát nhất khi tiến hành hình thành sơ đồ tư duy “Người lái đò sông Đà” và những đánh giá chung kèm theo.
1 – Tác giả.
- Cuộc đời
– Nguyễn Tuân sinh năm 1910, mất năm 1987 trong một gia đình nhà Nho khi Hán học đã suy tàn.
– Quê thuộc làng Mộc, nay là phường Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội.
– Từ năm 1948 đến năm 1968, ông là Tổng thư kí Hội Nhà văn Việt Nam
– Năm 1996, ông được nhà nước tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
- Quan điểm sáng tác và sự nghiệp văn chương
Nguyễn Tuân là một nhà văn lớn, một người nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp. Ông có vị trí to lớn và vai trò không nhỏ đối với nền văn học Việt Nam.
Cách mạng tháng Tám thành công, ông đến với cách mạng, tự nguyện dùng ngòi bút của mình để phục vụ cuộc kháng chiến.
Các tác phẩm chính: Vang bóng một thời, Một chuyến đi, Thiều quê hương, Sông Đà, Hà Nội ta đánh Mĩ giỏi…
Ông là nhà văn của những tính cách độc đáo, của những tình cảm, cảm giác mãnh liệt, của những phong cách tuyệt mĩ,… Kho từ vựng phong phú, tổ chức câu văn xuôi đầy giá trị tạo hình, có nhạc điệu trầm bổng, có phối âm, phối thanh linh hoạt, tài ba…
Phong cách nghệ thuật: phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân có sự thay đổi trong những sáng tác ở thời kì trước và sau cách mạng tháng Tám song có thể thấy những điểm nhất quán sau: Phong cách của Nguyễn Tuân có thể thâu tóm trong một chữ “ngông”, trong mỗi trang viết của mình, Nguyễn Tuân luôn muốn thể hiện sự tài hoa, uyên bác của bản thân.
– Trước Cách mạng tháng Tám: ông đắm chìm trong quá khứ, đi tìm cái đẹp ở quá khứ, những cái đẹp đã qua đi, bỏ rơi thực tại mục nát, thối rữa. Đây là thời Nguyễn Tuân sáng tác được nhiều tác phẩm gây ấn tượng: Vang bóng một thời…
– Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945: tâm hồn ông hòa cùng đất nước, cùng cuộc sống con người, Nguyễn Tuân thức tỉnh khỏi những vang âm của quá khứ, ra đi tìm cái đẹp trong chính cuộc sống đời thường, đi tìm thứ “vàng mười đã qua thử lửa” và ông cũng có nhiều tác phẩm gây tiếng vang ở giai đoạn này: Sông Đà, một chuyến đi…
Chất tài hoa uyên bác của Nguyễn Tuân được thể hiện:
– Khám phá, phát hiện sự vật ở phương diện thẩm mĩ.
– Nhìn con người ở phương diện tài hoa, nghệ sĩ.
– Vận dụng tri thức, vốn hiểu biết trên nhiều lĩnh vực khác nhau để tạo dựng hình tượng.
2 – Tác phẩm.
- Hoàn cảnh ra đời
Tuỳ bút “Người lái đò sông Đà” được in trong tập tuỳ bút “Sông Đà” (1960), gồm 15 bài tuỳ bút và một bài thơ ở dạng phác thảo. Tác phẩm được viết trong thời kì xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc. Đó là kết quả của chuyến đi thực tế của nhà văn đến Tây Bắc trong kháng chiến chống Pháp, đặc biệt là chuyến đi thực tế năm 1958. Nguyễn Tuân đến với nhiều vùng đất khác nhau, sống với bộ đội, công nhân và đồng bào các dân tộc. Thực tiễn xây dựng cuộc sống mới ở vùng cao đã đem đến cho nhà văn nguồn cảm hứng sáng tạo.
Ngoài phong cảnh Tây Bắc uy nghiêm, hùng vĩ và tuyệt vời thơ mộng, Nguyễn Tuân còn phát hiện những điểm quý báu trong tâm hồn con người mà ông gọi là “thứ vàng mười đã được thử lửa, là chất vàng mười của tâm hồn Tây Bắc.”
Qua tùy bút “Người lái đò sông Đà”, Nguyễn Tuân với lòng tự hào của mình đã khắc hoạ những nét thơ mộng, hùng vĩ nhưng khắc nghiệt của thiên nhiên đất nước qua hình ảnh con sông Đà hung bạo và trữ tình. Đồng thời, nhà văn cũng phát hiện và ca ngợi chất nghệ sĩ, sự tài ba trí dũng của con người lao động mới: chất vàng mười của đất nước trong xây dựng chủ nghĩa xã hội qua hình ảnh người lái đò sông Đà. Từ đó nhà văn ca ngợi sông Đà, núi rừng Tây Bắc vừa hùng vĩ vừa thơ mộng, đồng bào Tây Bắc cần cù, dũng cảm, rất tài tử, tài hoa.
- Bố cục (3 phần)
Phần 1 (từ đầu đến “cái gậy đánh phèn”): Vẻ hung dữ của con sông Đà.
Phần 2 (tiếp đó đến “dòng nước sông Đà”): Cuộc sống của con người trên sông Đà và hình ảnh người lái đò sông Đà.
Phần 3 (còn lại): vẻ đẹp trữ tình, thơ mộng của sông Đà.
- Tóm tắt Người lái đò sông Đà
Từ thượng nguồn sông Đà đã mang vẻ dữ dội của đại ngàn: dựng đá vách thành, chỉ lúc đúng ngọ mới thấy mặt trời; sóng đá dữ dội dàn thành các thạch trận xô nhau liên tiếp, dữ dội hơn trông Đà giang như sôi lên sùng sục, tiếng thác đá ở đây thì như ngàn con trâu mộng giữa rừng vầu, rừng tre nứa nổ lửa. Có lúc sông Đà cũng dịu dàng: Sông Đà tuôn dài như áng tóc trữ tình,mang màu xanh ngọc bích và màu đỏ phù sa chứ không có màu đen như Pháp nói; sông Đà lại giống như một cố nhân lâu ngày gặp lại; hai bên bờ sông Đà tĩnh lặng nhưng đầy sức sống. Trên vẻ đẹp của Tây Bắc ấy hình ảnh người lái đò hiện ra đầy nghệ sĩ, hùng dũng dù rất bình dị đời thường, Ông lái đò vượt qua ba thạch trận với nhiều cửa tử; ngày nào cũng chiến đấu với sông Đà dữ dội, nhưng đêm trở về với những thứ bình dị, khiêm tốn.
Phần 2 – Hướng dẫn “Người lái đò sông Đà” – Sơ đồ tư duy.
Để có một góc nhìn chi tiết và phán đoán sắc bén, cũng như hiểu hơn về tác phẩm Người lái đò sông Đà, chúng ta cùng đi theo những sơ đồ tư duy sông Đà dưới đây.
1 – Lời đề từ.
Mở đầu văn bản là lời đề tự “Đẹp vậy thay…” đã bộc lộ cảm xúc mãnh liệt trước vẻ đẹp của dòng sông cùng sự gắn bó với con người. Đây là cảm hứng chủ đạo để Nguyễn Tuân tạo ra tác phẩm nổi bật này.
Lời đề từ tiếp theo: “Chúng thủy,…” đã bộc lộ nên cá tính độc đáo của dòng sông Đà.
2 – Hình tượng dòng sông Đà
a. Dòng sông “hung bạo”
Sơ đồ tư duy khái quát nét hùng vĩ, dữ dội của sông Đà
– “Cảnh đá bờ sông dựng vách thành”: lòng sông thì hẹp, “bờ sông dựng vách thành”, chỗ “vách đá … như một cái yết hầu”, “đúng ngọ mới có mặt trời”.
– Ở mặt ghềnh Hát Loóng: “nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió” một cách vô cùng hỗn độn và lúc nào cũng như “đòi nợ suýt” bất cứ ai đi qua đây.
– Ở Tà Mường Vát: “có những cái hút nước như cái giếng bê tông”, chúng “thở và kêu như cửa cống cái bị sặc nước”,
– Trận địa thác đá:
+ Xa: từ xa vọng lại âm thanh thác nước vang lên với nhiều trạng thái: “oán trách” cũng có, “van xin” cũng có, đôi lúc lại “khiêu khích”, “chế nhạo”; “rống lên như một ngàn con trâu … cháy bùng bùng” (nghệ thuật lấy lửa tả nước).
+ Gần: Đá cũng rất mưu mẹo: “nhăn nhúm”, “”hất hàm”, “oai phong”, có những hành động đáng gờm như “mai phục”, “chặn ngang”, “tiêu diệt”; sóng: “đánh quật vu hồi”, “đánh giáp lá cà”, “đòn tỉa”.
+ Sự biến hình linh hoạt ở 3 trùng vi thạch trận:
– Nhận xét: sông Đà mang trong mình diện mạo và tâm địa của một con thủy quái, “dòng thác hùm beo”, như là kẻ thù số một của con người.
b. Sông Đà trữ tình
Sơ đồ tư duy thể hiện nét trữ tình của dòng sông
– Từ trên cao nhìn xuống dòng sông như “dây thừng ngoằn ngoèo”, “áng tóc trữ tình”, dòng sông biến đổi theo mùa với mùa xuân có màu xanh ngọc bích, thu lừ lừ chín đỏ.
– Lâu ngày gặp lại con sông: sông Đà như một “cố nhân”, có ánh sáng “loang loáng giống như trẻ con chiếu gương vào mắt”, như “nắng tháng ba Đường thi”, …
– Khi thả thuyền trên sông: “bờ sông như một bờ tiền sử”, “hồn nhiên như một nỗi niềm cổ tích tuổi xưa”, thiên nhiên thơ mộng: lá ngô non, “con hươu thơ ngộ”, …
3 – Hình tượng người lái đò sông Đà
Sơ đồ tư duy hình tượng người lái đò sông Đà đầy trí dũng
– Có thể liên hệ hình ảnh của nhân vật Huấn Cao – người anh hùng xuất hiện trong quan niệm của Nguyễn Tuân trước cách mạng để dẫn sang hình tượng ông lái đò.
– Lai lịch: tác giả không đề cập nhiều xuất thân, tập trung miêu tả ngoại hình: “tay lêu nghêu … chất mun” ngợi ca những người vô danh đã hy sinh thầm lặng để cống hiến mà chẳng cần ai biết đến, chẳng cần ai trả ơn.
– Công việc: lái đò hàng ngày trên sông Đà, luôn phải đối diện với con thủy quái hung bạo.
– Tài năng và tâm hồn:
+ Là người có kinh nghiệm, từng trải nhiều, hiểu biết và thành thạo trong nghề lái đò.
+ Là người mưu trí dũng cảm, bản lĩnh và tài ba.
+ Là người nghệ sĩ tài hoa trong lao động.
Sơ đồ tư duy thể hiện nét tài hoa nghệ sĩ của người lái đò sông Đà
– Khái quát phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân
+ Phong cách của Nguyễn Tuân thể hiện rõ trong một chữ “ngông”, Nguyễn Tuân luôn bộc lộ sự tài hoa, uyên bác của bản thân mình trong từng ngôn từ, hình ảnh, ý tứ câu từ.
+ Chất tài hoa và uyên bác của tác giả được thể hiện ở: Khám phá và phát hiện sự vật trên phương diện thẩm mĩ. Luôn nhìn con người ở phương diện tài hoa, nghệ sĩ. Vận dụng vốn tri thức, sự hiểu biết trên về lĩnh vực đa dạng để tạo dựng hình tượng.
+ Là nhà văn mang tính cách độc đáo, chất chứa tình cảm, cảm xúc mãnh liệt, của phong cách tuyệt mĩ.
Đánh giá.
Tổng kết lại sơ đồ tư duy người lái đò sông Đà chúng ta có được những giá trị sau:
1. Giá trị nội dung
– Khái quát nội dung: tác phẩm ngợi ca vẻ đẹp người lao động, vẻ đẹp của thiên nhiên, đất nước.
2. Giá trị nghệ thuật
– Tùy bút pha lẫn bút kí.
– Vận dụng với nhiều tri thức văn hóa và nghệ thuật.
– Kết hợp hài hòa giữa bút pháp hiện thực và lãng mạn.
– Ngôn ngữ kết hợp hiện đại và cổ xưa.
Như vậy, từ “Người lái đò sông Đà” – sơ đồ tư duy, chúng ta có thể thấy được phong cách của tác giả thể hiện rõ 1 chữ “ngông”, bộc lộ tài hoa, uyên bác của bản thân mình trong từng ngôn từ, hình ảnh, ý tứ câu từ. Ngoài ra, cái chất ấy còn thể hiện ở việc khám phá và phát triển sự vật trên phương diện thẩm mỹ, vận dụng vốn tri thức, sự hiểu biết của mình về lĩnh vực để tạo nên những hình tượng hùng vĩ của dòng sông Đà.
Bên cạnh đó, sơ đồ tư duy sông Đà còn cho ta thấy Nguyễn Tuân là 1 trong những nhà văn mang tính cách độc đáo, chất chứa tình cảm, cảm xúc mãnh liệt về hình ảnh dòng sông Đà.
Tóm lại, sơ đồ tư duy là nền tảng hệ thống kiến thức đầy đủ, nhanh chóng và khoa học nhất để các bạn học sinh có cơ sở soạn bài và ôn bài hiệu quả nhất. Cách học thông minh sẽ đem đến kết quả học tập xứng đáng nên hãy luôn tạo cho mình lối học sơ đồ tư duy dễ hiểu nhất để nắm bài tốt nhất các bạn nhé.
Bên cạnh đó, để học tốt môn Ngữ văn 12, các bạn có thể xem thêm một số mẫu sơ đồ như: sơ đồ tư duy Đất nước, sơ đồ tư duy Tây Tiến, sơ đồ tư duy Việt Bắc để có thêm nhiều tư liệu học tập. Cùng tham khảo một số tác phẩm được Kiến Guru phân tích dưới dạng sơ đồ trong app Kiến Guru để tổng hợp kiến thức nhanh nhất nhé.
